Godwin Chukwudi da Bola Olaniyi sun kasance a cikin ma’aikatan mai a Legas. Sun yi aiki ne a wani gidan mai da ke cike da cunkoson ababen hawa suna yin layi suna cika tankunansu amma duk abin ya canza lokacin da gwamnati ta cire tallafin mai.
Farashin man fetur ya yi tashin gwauron zabi daga N187 zuwa N500 kowace lita, sannan ya koma N617. Hakan ya sa yawancin masu ababen hawa ba su iya cika tankunansu, kuma adadin motocin da ke zuwa gidan man ya ragu matuka.
Chukwudi da Olaniyi ba zato ba tsammani an bar su ba ɗan abin yi. Sun tafi daga shagaltuwa akai-akai zuwa zaman banza na yawancin yini. Sun damu da yadda za su tallafa wa iyalansu, kuma sun ji takaici da fushi da gwamnati ta saka su a wannan matsayi.
“Kafin a cire tallafin man fetur, mun saba da halartar motoci kusan 1,500 a rana,” in ji Chukwudi. “Amma yanzu muna fafutukar halartar kusan mutane 200. Ba mu san abin da makomarmu za ta kasance ba.”
Olaniyi ya yi daidai da ra’ayin Chukwudi.
“Yanzu yana da matukar wahala a gare mu,” in ji shi. “Ba mu san abin da zai same mu ba, kuma saboda karancin tallace-tallace, ba mu da tabbacin albashin mu na yau da kullun. Muna fatan gwamnati za ta yi wani abu don taimaka mana.”
Tashin farashin man fetur ya yi tasiri sosai ga Chukwudi da Olaniyi.
Ba su kadai ba ne a gwagwarmayar su. Haka zalika wasu ma’aikatan man fetur da dama a Najeriya sun sha fama da matsalar cire tallafin mai.
Cire tallafin man fetur ya yi illa ga masu gidajen mai da masu ababen hawa. Masu gidajen mai suna kokawa don biyan kuɗin aikinsu, kuma da yawa suna tunanin korar ma’aikata.
Masu ababen hawa suna yin zaɓi mara wahala game da yadda za su kashe kuɗinsu, kuma da yawa sun zaɓi rage tukinsu ko ma ajiye motocinsu gaba ɗaya.
Har ila yau cirewar na yin tasiri sosai ga tattalin arzikin Najeriya, kuma ya shafi harkokin kasuwanci.
An tilastawa ‘yan kasuwa da dama rufe ko rage ayyukansu saboda tsadar man fetur. Wannan ya haifar da asarar ayyukan yi da karuwar talauci.
Cire tallafin man fetur wani babban koma-baya ne ga tattalin arzikin Najeriya, kuma yana yin illa ga talakawa.
Binciken da Nairametrics ta yi a faɗin jihar Legas ya nuna cewa wasu ma’aikatan mai na kokawa da cewa sannu a hankali suna rasa ayyukan yi yayin da gidajen mai ke ci gaba da samun raguwar tallace-tallace sakamakon hauhawar farashin mai a baya-bayan nan.
A cewarsu, har yanzu ‘yan Najeriya ba su tsira daga cire tallafin da ya kai ga karin farashin man fetur daga naira 187 zuwa naira 500 ga kowace lita ba, kafin daga bisani ya koma N617.
Daya daga cikin muhimman abubuwan da suka kai ga karin farashin man fetur da ake sayar da shi kan Naira 617 a kowace lita kamar yadda Kamfanin Man Fetur na Najeriya (NNPCL) ya bayyana, shi ne tashin farashin dalar Amurka da Naira a hannun jarin gwamnati da kuma Tagan masu fitarwa.
Tashin farashin mai ya lalata ma’aikatan man fetur, ya tilasta korar masu aiki.
Ziyarar da ma’aikatan mu suka kai wasu tashoshin sintiri ya nuna cewa wasu ma’aikatan ba su da aiki saboda rashin kulawa.
Godwin Chukwudi, wani ma’aikacin mai a daya daga cikin tashar samar da wutar lantarki ta Total Energies da ke Surulere, Legas, ya ce adadin motocin da ke kula da tashar ya ragu matuka sakamakon mummunan tasirin da tashin man ya yi.
Hauhawar farashin man fetur ya tilastawa masu motoci da yawa yin fakin a gida, wanda hakan ya yi matukar rage motocin da ke zuwa su cika tashar. Ƙarƙashin goyon baya ya sa mu kusan rashin aiki.
Kafin a cire tallafin man fetur, mun saba da halartar motoci kusan 1,500 a rana guda,” in ji Chukwudi. “Amma yanzu muna fafutukar ganin mun kai kusan 200. Mutane ba sa sayen mai kamar yadda suke yi a da. “Suna tafiya ko kuma suna jigilar jama’a,” in ji shi.
Bola Olaniyi, shima ma’aikacin mai a daya daga cikin gidajen man Mobil da ke Ikeja, Legas, ya ce galibin ayyukan ma’aikatan mai na rataye ne a ma’auni.
Olaniyi ya lura cewa gagarumin tsalle a farashin makamashi da mai; koma bayan da ake kashewa masu amfani da kayan masarufi yayin da magidanta ke danne bel ya sanya musu wahala ganin kasuwanci kamar yadda suka saba.
Olaniyi ya ce tun da aka cire tallafin man fetur da kuma hauhawar farashin mai, da kyar duk wani mai ababen hawa ke cika tankunan mai, sabanin da.
“Ya dauki kwastomominmu wadanda suka saba cika tankunan mai, kwanaki kafin mu sake ganinsu a gidajen man mu.
“Gaskiyar magana ita ce cire tallafin man fetur yana ci wa ‘yan Najeriya tuwo a kwarya. Kasuwancin mu ya ragu, wannan ci gaban ya sa ba mu da tabbacin albashin mu na yau da kullun,” in ji Olaniyi.
Ziyarar da aka kai daya daga cikin gidajen mai na Conoil ya nuna cewa tashar da ake yawan hada-hada ta zama fatalwa da kanta duk da cewa tashar tana da tarin man fetur.
Daya daga cikin ma’aikatan mai da ya nemi a sakaya sunansa ya shaida wa Nairametrics cewa ma’aikatan man guda biyar suna aiki a gidan kafin a cire tallafin amma an rage su zuwa biyu.
“Mu biyar ne a cikin wadanda aka dauka a matsayin ma’aikata kafin karin farashin man fetur, amma hukumar ta rage yawan ma’aikata zuwa biyu saboda karancin tallace-tallace.
Kasuwancin mu ya ragu daga lita 21,000 na man fetur a kowace rana zuwa 1.000 ko 1.500 a kowace rana tun daga karuwar farashin famfo.
Ya ce yana daya daga cikin ma’aikata biyu da suka rage a tashar kuma yana sa ran cewa a karshe tashar za ta rufe gaba daya idan tallace-tallacen bai inganta ba.
Idan ka duba wasu gidajen mai sun rage yawan ma’aikatan da ke yi musu aiki. Yana shafar kowa da kowa,” in ji shi.
Har ila yau, duba a wani tashar NNPC da ke Ojodu Berger, Legas, an ga wasu ma’aikatan mai suna zaune ba su yi aiki ba saboda rashin aikin yi da kuma bincike, wasu daga cikin ma’aikatan sun ce suna zaman banza ne saboda karancin tallace-tallace.
Kasancewar babu sana’a da yawa, ba mu da wani zabi sai hira da barkwanci, mun kasance muna ganin motoci sama da 30 a cikin awa daya kafin tashin farashin famfo, amma da kyar muka samu zuwa 10 a zamaninmu. Hatta hukumar gudanarwar ta dakatar da aikin sauya sheka da muke amfani da ita don gudanar da harkokin kasuwanci, ”in ji su.
Manajojin tashar sun koka da raguwar tallace-tallace
Da yake magana da Nairametrics, Mr, Samuel Omoh mai kula da tashar a Mobil Filing Station Ogba, Legas ya ce:
“Tun daga lokacin da aka cire tallafin, yawan motocin da ke zuwa sayen mai daga tasharmu ya ragu matuka.
“A da muna shan kasa da lita 27,000 a kowace rana idan aka yi la’akari da dabarun wurin da tasharmu take, amma yanzu ya ragu zuwa matsakaicin lita 19,000 a rana.
Abubuwan da aka ƙara sun gurgunta ba kawai tallace-tallacenmu ba har ma da sauran tashoshi a duk faɗin ƙasar. Yana shafar mu. Tun da farashin ya ragu, adadin masu aikin man fetur ma ya ragu. Har yanzu muna ci gaba da kula da albashinmu, amma babu wani karin albashi har yanzu da zai rage tasirin hawan.
Yawancin masu motoci sun koma yin tattaki da zirga-zirgar jama’a don isa wuraren da za su yi amfani da motocin su lokaci-lokaci”.
Wani Manajan Tasha a daya daga cikin gidajen tattara bayanan da ke Onipanu, Legas, wanda ya yi magana da Nairametrics bisa sharadin sakaya sunansa, ya ce mahukuntan tashar sun rage yawan ma’aikatan daga shida zuwa uku tun bayan cire tallafin mai.
Manajan ya bayyana cewa sayar da man fetur a tashar ya ragu matuka tun bayan da farashin man fetur ya tashi wanda ya janyo raguwar kudaden shiga.
“Lita 33,000 na PMS a lokacin da ake siyar da shi kan Naira 198 a kan kowace lita, ana gamawa nan da kwana hudu, amma yanzu da kyar ba za ta kare nan da mako biyu ba.
Rage tallace-tallacen ya sa tashar ta rage wa ma’aikata aiki. Ragewar ba kawai tasha tamu ba ce.
Yawancin gidajen mai a Najeriya sun rage yawan ma’aikatan da suke dauka tun bayan cire tallafin mai.
Hakan ya faru ne saboda tsadar man fetur ya haifar da raguwar bukatar man fetur kuma ci gaban yana haifar da asarar ayyukan yi wanda ke cutar da tattalin arzikin kasa,” inji shi.
